Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2021 yılı verilerine göre; Ankara’da 217, İstanbul’da 699, İzmir’de 137 sinema salonu bulunuyor. Sinema salonları özellikle büyük kentlerde AVM’lere sıkışırken; Anadolu’da tek tek kapanıyor. Sinemalı anılar da geride kalıyor.
İzmir Basmane’deki Yıldız Sineması da tarihe karışan sinemalardan biri. Oysa bir zamanlar çevredekilerin “mavi boyalı sinema” diye andığı, bir dönemin en önemli kültür mekânlarından biriymiş. Müdavim aileler mavi boyalıya gidip, loca kiralar dönemin en lüks, en geniş perdesine sahip, rahat koltuklu sinemasında keyif yaparmış. Yıldız Sineması, 1988 yılında maalesef kapandı ve halı saha olarak kullanılmaya başlandı. İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2020 yılı Ekim ayında binayı satın aldı ve 2021 yılı Haziran ayında da “iftiharla” bir sergi açtı: “Loca Memuru Yoksa Lütfen Zili Çalınız.” Sergi, adını loca duvarındaki el yazısıyla yazılmış tabeladan alıyor: “Loca memuru yoksa lütfen zili çalınız!” Sergiyi gezenler afişler, projeksiyon makineleri, sinema biletleri, gazoz şişeleri ile İzmir’in “sinemalı” tarihine bir yolculuğa çıkıyor.
Ana sergi mekanının bir bölümü arşiv ve sergi çalışmalarının devam ettiği ve sinemadan çıkan 35 mm filmlerin emektar sinema makinisti Baki Nair tarafından elden geçirilip projeksiyon yoluyla kontrol edildiği bir laboratuvar olarak düzenlendi. Transparan bir seperatörle ayrılan bu laboratuvarda olup bitenlere ziyaretçiler de tanıklık edebiliyorlar. Ana antrepoda sergilenen ürünlere ek olarak, bir başka antrepoda, sinemanın tarihine ilişkin İzmir Sinema Ofisi’nden Yusuf Saygı’nın hazırladığı bir animasyon, Dokuz Eylül Üniversitesi Film Tasarım Bölümü’nden Dr. Öğretim Üyesi Zuhal Çetin Özkan’ın Basmane’nin eski sinemaları üzerine olan “Basmane’nin Orta Yeri Sinema”ve Yaşar Üniversitesi Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü’nden Prof. Dr. Dilek Kaya’nın Yıldız Sineması üzerine “Yıldız Tozu”adlı belgesel filmleri de izlenebiliyor.
Proje, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sanat Dairesi Başkanlığı, Kültür ve Sanat Şube Müdürlüğü’nün ve İzmir Sinema Ofisi’nin girişimleriyle, Prof. Dr. Dilek Kaya, Doç. Dr. Dilek Tunalı ve Dr. Öğretim Üyesi Zuhal Çetin Özkan’dan oluşan akademik bir ekip ve K2 Güncel Sanat Merkezi direktörü Ayşegül Kurtel danışmanlığında hayata geçirildi. Sergi içeriğinin ortaya çıkarılmasında ve düzenlenmesinde, ayrıca, Kültür ve Sanat Şube Müdürlüğü Sinema Koordinatörü Emine Uysal Berger, aynı müdürlüğün Sergi Koordinatörü Nejat Özgür Özdemir ve Sergi Koordinatörü Asistanı Tuğçe Oğuz görev aldılar. Serginin koordinatörlüğü Nejat Özgür Özdemir tarafından yürütülürken, serginin iç mekân tasarımı Darağaç Sanat Kolektifi ekibinden Cenkhan Aksoy ve Ali Cem Doğan tarafından gerçekleştirildi. Serginin görsel malzeme tasarımları, aynı kolektiften Didem Erişkin ve Serkan Mercan tarafından yapıldı.
İzmir’in kayıp sinemaları
Sergi vesilesiyle, İzmir’in “kayıp” sinema geçmişi de toplumsal belleğe bir not olarak düşüldü.
İzmir uzun ve canlı bir sinema geçmişine sahip. 19. yüzyılda nüfus açısından zengin bir etnik çeşitliğe sahip olan kentte halka açık ilk film gösterileri 1896 yılında Frenk mahallesindeki Apollan Kulüp’te gerçekleşir. 1908 yılından itibaren Kordon’da ilk yerleşik sinema salonları açılır. Cine Pallas, Parision, Cinematographe Paris, Pathe ve Theatre de Smyrne bunlardan bazıları. 1914 yılına gelindiğinde İzmir’de 15 “sinematografhane” vardır. 1913’te açılmış Milli Kütüphane Sinema ve Tiyatrosu dışında ilk sinema salonlarının tamamı gayrimüslimlere aittir. Sonraları Tayyare adını alacak olan Cine Palas ve Sakarya adını alacak olan Parision dışında, Kordon’daki tüm sinema salonları büyük İzmir yangınında yok olur.
1950’li yıllar Türkiye’de ve İzmir’de sinemanın yeniden hareketlendiği yıllardır. 1958 itibariyle Kordon’da Tayyare, Konak’ta Elhamra ve Konak, Basmane’de Yıldız, İkbal, Klüp ve Büyük, Eşrefpaşa’da Şenocak, Mezarlıkbaşı’nda Yeni, Lale, İnci, Saray ve Tan, Küçükyalı’da Köşk İzmir’in önde gelen sinemalarındandır. 1960’lı yılların ortasına gelindiğinde sadece kapalı sinema salonlarının sayısı 40’ı, 70’lere doğruysa 60’ı geçer. Yetmişlerin ortasından itibaren yaşanan krizler sinema sektörünü etkiler. Görece yakın tarihte açılmış Çınar, Sema, Şan, İzmir, Konak ve Karaca gibi sinemalar yükselişe geçer. Eski sinemalar ise yavaş yavaş kapanış sürecine girer.
Kültür istatistikleri inişte
Covid salgının getirdiği zorunlu eve kapanma sürecinin etkilerine ekonomik sıkıntılar da eklenince sinema, tiyatro, opera gibi kültürel sanatsal etkinliklere katılım oranları düştü. 2021 yılında bir önceki yıla göre sinema salonu sayısı yüzde 11.1, tiyatro salonu sayısı yüzde 44.4 azalırken; opera ve bale seyirci sayısı da bir önceki sezona göre yüzde 94.5 azaldı.
TÜİK verileri; covidle gelen zorunlu eve kapanma döneminin devam ettiğini, insanların kültür sanat etkinliklerine katılımının azaldığını ortaya koyuyor. İnsanlar evde dijital platformlar ve internetten kültürel, sanatsal etkinlikleri izlemeyi tercih ediyor. İzleyiciler eve kapanırken; sinema, tiyatro salonları da kapanıyor.
İstatistiklerde kültür hayatımız
TÜİK’in “2021 yılı Sinema ve Gösteri Sanatları İstatistikleri” kültürel ortam açısından üzüntü verici bir tablo ortaya koyuyor. İşte rakamlarla “kültür” hayatımız:
Türkiye genelinde sinema salonu sayısı 2021 yılında, 2020 yılına göre yüzde 11b1 azalarak 2 bin 398 oldu. Bu dönemde sinema salonlarındaki koltuk sayısı yüzde 10.3 azalarak 285 bin 130 oldu.
Sinema seyirci sayısı 2021 yılında, 2020 yılına göre yüzde 27.9 azalarak 12 milyon 418 bin 777 kişi oldu. Yerli film seyirci sayısı yüzde 75.4 azalarak 3 milyon 264 bin 580 kişi olurken; yabancı film seyirci sayısı yüzde 130.5 artarak 9 milyon 154 bin 197 kişi oldu.
Gösterilen film sayısı 2021 yılında, 2020 yılına göre yüzde 2 artarak 26 bin 483 oldu. Aynı dönemde gösterilen yerli film sayısı yüzde 9.1 azalarak 9 bin 981 olurken, gösterilen yabancı film sayısı yüzde 10.1 artarak 16 bin 502 oldu.
Tiyatro salonu sayısı 2020/21 sezonunda, 2019/20 sezonuna göre yüzde 44.4 azalırken, tiyatro salonu koltuk sayısı yüzde 41.8 azaldı. Buna göre aynı sezonda tiyatro salon sayısı 400 olurken, tiyatro salonu koltuk sayısı 156 bin 9 oldu.
Tiyatro seyirci sayısı 2020/21 sezonunda yüzde 84.1 azalarak 714 bin 864 oldu. Tiyatro salonlarında oynanan eser sayısı geçen sezona göre yüzde 73.3 azalarak 1665 oldu. Tiyatro salonlarında oynanan telif (yerli) eser sayısı yüzde 74.4 azalırken, çeviri (yabancı) eser sayısı yüzde 66.6 azaldı. Tiyatroda telif eser seyirci sayısı geçen sezona göre yüzde 83.6 azalırken, çeviri eser seyirci sayısı yüzde 85.5 azaldı.
Geçen sezona göre karşılaştırıldığında, tiyatro salonlarında oynanan gösteri sayısı yüzde 78.8 azalarak 4 bin 284 oldu. Tiyatro salonlarında oynanan telif eser gösteri sayısı geçen sezona göre yüzde 78.6, çeviri eser gösteri sayısı ise yüzde 79.4 azaldı.
Tiyatro salonlarında oynanan yetişkin eseri gösteri sayısı geçen sezona göre yüzde 73,5, çocuk eseri gösteri sayısı ise yüzde 86.1 azalarak 1174 oldu. Aynı sezonda yetişkin eseri seyirci sayısı yüzde 80.7, çocuk eseri seyirci sayısı yüzde 89.6 azaldı. Tiyatro salonlarında oynanan çocuk eseri sayısı 2020/21 sezonunda yüzde 84.5, oynanan yetişkin eseri sayısı yüzde 62.8 azaldı.
Türkiye genelinde 2020/21 sezonunda Opera ve Bale Genel Müdürlüğü’ne bağlı opera ve bale gösterisi 6 ilde yapıldı. Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü’ne bağlı 6 orkestra, 13 koro ve 9 topluluk faaliyet gösterdi.
Opera ve bale seyirci sayısı 2020/21 sezonunda, bir önceki sezona göre yüzde 94.5 azalarak 14 bin 32 oldu. Orkestra, koro ve topluluklarda seyirci sayısı yüzde 54.8 azalarak 72 bin 277 oldu. Orkestra seyirci sayısı geçen sezona göre yüzde 86.1 azalarak 13 bin 907’ye, koro seyirci sayısı yüzde 12.7 azalarak 22 bin 792’ye düşerken, topluluk seyirci sayısı ise yüzde 5.8 artarak 35 bin 578 oldu.
Orkestra, koro ve topluluk gösteri sayısı bir önceki sezona göre yüzde 26.5 azalarak 314 oldu. 2020/21 sezonunda orkestralar 48, korolar 158 ve topluluklar 108 gösteri gerçekleştirdi.
Hane halkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması sonuçlarına göre; 2022 yılında hanelerin yüzde 94,1’inin evden internete erişim imkanına sahip olduğu gözlendi. Bu oran, geçen yıl yüzde 92.0 olarak gerçekleşti. İnternet üzerinden 2022 yılının ilk 3 ayı içerisinde mal veya hizmet satın alan ya da sipariş veren bireylerin en fazla satın aldığı veya abone olduğu dijital içerik, yüzde 26.4 ile film veya dizi izleme hizmeti veya indirme oldu. Bunu, yüzde 23.2 ile müzik dinleme hizmeti veya müzik indirme ve yüzde 15.1 ile yazılımları indirme (sürüm yükseltmeleri dahil) takip etti. Bu bireylerin en fazla satın aldığı çevrimiçi hizmetler ise, yüzde 21.0 ile web sitesi veya uygulama üzerinden ulaşım hizmeti (otobüs, tren, uçak ve gemi bileti) satın alımı, yüzde 14.9 ile kültürel etkinliklere (sinema, tiyatro, konser, fuar vb.) bilet alma ve yüzde 13.4 ile internet veya mobil telefon bağlantı aboneliği oldu.
#İzmir#Sinema#Tiyatro#TÜİK#Türkiye İstatistik Kurumu#Yıldız Sineması