Mehmet Nuri Ersoy, bir kez daha Kültür ve Turizm Bakanı olarak atandı. Ersoy, 9 Temmuz 2018’de göreve getirilmiş; 14 Mayıs seçimleri öncesi milletvekilliğine aday olmamıştı. Böylece yeni kabinenin vekil olmayan üyelerinden ve bir önceki kabineden görevine devam eden iki isimden biri oldu. Diğer isim Sağlık Bakanı Fahrettin Koca. Her iki isim de özellikle pandemi dönemindeki uygulamaları nedeniyle eleştirilmişti.
Mehmet Nuri Ersoy’un bakanlığının beş yılında öne çıkan olaylar ve icraatları şöyle:
Kitap yasakları, ‘Sansür yok’ açıklaması
Ersoy’un bakan olmasıyla aynı günde yayımlanan 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’yle Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu’nun yapısı değiştirildi ve kurul Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı’na bağlandı. Sonrasında kurul, çocuk ve yetişkin kitaplarına uygulanan sansürle sık sık gündeme geldi. Eski Aile Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk’un açıklamasına göre 2018 – 2022 arasında 36 kitap muzır ilan edildi. Ayrıca pek çok yayın hakkında basım dağıtım yasağı kararı verildi; kitaplar ve yayınlar toplatıldı; yayınevleri ve çevirmenler hakkında hapis istemiyle dava açıldı.
Mehmet Nuri Ersoy, kitap yasakları ve açılan davalarla ilgili konuşmaktan çoğunlukla kaçındı. Kasım 2019’da, Meclis’teki plan bütçe görüşmelerinde ise Türkiye’de sansür uygulanmadığını iddia etti. Ersoy “Hiçbir eser basılmadan önce içeriğine yönelik bir inceleme ve yaptırıma tabii tutulamaz. Bu alenen sansür uygulaması olmakta ve Türkiye’de sansür kesinlikle yapılmamaktadır” dedi.
Türkiye Yayıncılar Birliği’nin Yayınlama Özgürlüğü Raporları’na göre kitap yasakları özellikle Kürtçe yayınları hedef aldı. 2019’da Aram ve Avesta Yayınları’nın 11 kitabına ‘dağıtım ve satış yasağı’ getirildi, Avesta Yayınları’nın sahibi hakkında ‘terör suçlamasıyla’ dava açıldı. 2020’de Aram Yayınları’nın 52 kitabına ‘satış ve dağıtım yasağı’ getirildi. 2021’de Avesta Yayınları’nın bir kitabına daha yasak getirildi, etkinlikleri ve kitap fuarına katılımları engellendi.
Bakan Ersoy, Aralık 2021’de, yine plan bütçe görüşmelerinde, HDP’li vekillerin sorularını yanıtlarken Kürtçeye yönelik bir engel olmadığını söyledi, “Kürtçe kitap da basılıyor. Tiyatro da oynuyoruz, müzik de çalıyoruz” dedi.
Müzik kısıtlaması, konser iptalleri
2020’de salgın tüm dünyayla birlikte Türkiye’de de etkili oldu ve bir dizi tedbir alındı. Bu tedbirler normalleşmeyle kaldırıldı ancak canlı müziğe gece saati kısıtlaması sürüyor. Canlı müzik önce saat 24.00, ardından 01.00’den itibaren yasaklandı. Kısıtlamanın kalıcı olması eleştirilerine karşılık Ersoy, ‘ses kirliliğini’ gerekçe göstererek, “Bunun yaşam tarzına müdahale gibi algılanmasını bencil ve bir o kadar sinsice” bulduğunu söyledi.
2022 baharında konser ve festivaller, İlim Yayma Cemiyeti gibi oluşumların hedef göstermesiyle ardı ardına iptal edildi ve yasaklar büyük tepki topladı. Bakan Ersoy, ‘etkinliklerin nadiren iptal edildiğini’ iddia ederek yargı yolunu gösterdi:
“Kültür ve Turizm Bakanlığı açısından ve konunun doğası gereği, bizim için ne kadar az kısıtlama, ne kadar az sınırlama olursa o kadar doğru olur. Bizim yaklaşımımız bu. Hatta mümkünse hiç kısıtlama, hiçbir sınırlama olmasın. İşimiz kültür, sanat ve turizm… Bazı bölgelerde, bazı hassasiyetler oluşabiliyor ve kaymakamlıklar nadiren iptal kararları verebiliyor. Ancak kaymakamlık son merci değil, ilk merci. Eğer haksız bir uygulama olduğu düşünülüyorsa, hukuk yolu ile karar düzeltme talep edilebilir.”
Meclis’te 2023 bütçeleri görüşmelerinde konunun gündeme gelmesi üzerine Nuri Ersoy bir kez daha uygulamayı savundu: “Verileri İçişleri Bakanlığı’ndan aldım, 5 bin tane konsere izin verilmişti, bunlar içinde de 20 tane iptal yapılmıştı. Buradan yola çıkarak ‘Burası müzik yasaklı bir ülke’ demenizi gerçekçi bulmuyorum.”
Salgında devlet desteği
Salgın döneminde kültür alanında en çok tartışılan konu sanatçılara devlet desteğiydi. Bakanın açıklamalarına göre, bu dönemde özel tiyatrolara verilen devlet desteği iki katına çıkarıldı; 2020-2021 sezonunda 328 özel tiyatroya 12 milyon, 2021-2022 sezonunda 428 özel tiyatroya 13 milyon 500 bin lira destek verildi. Ersoy’a göre, bakanlığın çeşitli projeleriyle bu destekler arttı ve özel tiyatrolara “86 milyon 214 bin tutarında, rekor düzeyde yardım” yapıldı.
Mehmet Nuri Ersoy ayrıca, 40 bin müzisyene 280 milyon lira verdiklerini aktardı, 56 müzik projesini 31 milyon lirayla desteklediklerini duyurdu.
Oysa bakanlığın verilerine göre, 2021 yılında 608 özel tiyatrodan 503’ü faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldı. 2019’da Tiyatro Kooperatifi’ne üye 34 tiyatro toplamda 26 sahneye sahipken, bugün üye 73 tiyatro topluğunun yalnızca 20’sinin kendi sahnesi var.
Müzisyenler ise salgın döneminde çeşitli kentlerde ‘müzik susmasın’ eylemleriyle seslerini duyurmaya çalışırken, çok sayıda müzisyenin yaşamına son verdiği açıklandı.
Ayasofya ibadete açıldı
Ayasofya, müze statüsü kaldırılarak Temmuz 2020’de ibarete açıldı. Mehmet Nuri Ersoy, açılışı Necip Fazıl’ın “Gençler, bugün mü yarın mı bilemem, fakat Ayasofya açılacak. Türk’ün bu vatanda kalıp kalmayacağından şüphesi olanlar Ayasofya’nın da açılıp açılmayacağından şüphe edebilirler. Ayasofya açılacak!” dediği, bakanlık imzalı bir videoyla ve “Fatih Sultan Mehmet Han’ın emaneti Ayasofya Camii’nin yeniden ibadete açılmasının önündeki engeli kaldıran Danıştay kararı hayırlı olsun. Bir dünya mirası olan Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi titizlikle korunmaya devam edilecektir” sözleriyle kutladı.
Camiye dönüştürülmesinin ardından tarihi yapının zarar gördüğünü gösteren çok sayıda haberin ardından Bakan Ersoy, 2023 yılında kapsamlı bir onarım çalışması yapılacağını söyledi. Nisan 2023’te ‘İmparatorluk Kapısı’ cam bölmeyle korumaya alındı.
En büyük icraatı Kültür Yolları
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un ‘en büyük projesi’ Kültür Yolları. İlki İstanbul’da hayata geçirilen Kültür Yolu Festivalleri, bugün Çanakkale, Ankara, Konya ve Diyarbakır’a yayılmış durumda. 2023’te İzmir, Adana ve Antep’i kapsaması ve kent sayının 10’a çıkarılması planlanıyor. Bakan Ersoy, 2022’de toplamda 7 festival gerçekleştirdiklerini, 4 binden fazla etkinlik aracılığıyla 33 milyon kişiye ulaştıklarını söyledi. Ersoy’a göre Diyarbakır’daki Sur Kültür Yolu Festivali’nde ‘yoğun Kürtçe etkinlikler’ gerçekleştirildi.
Beyoğlu Kültür Yolu Festivali, başlangıç noktasındaki kent suçu Galataport ve rota üzerindeki tarihi yapıların el değiştirmesi ve restorasyonuyla eleştirilmişti. TMMOB Mimarlar Odası Büyükkent Şubesi Başkanı Esin Köymen, 2021 tarihli yazısında şunları söylüyor: “Beyoğlu Kültür Yolu Projesi hem büyük çaplı bir özelleştirme hem de iktidarın, bu aks üzerinde yer alan cumhuriyet dönemi yapı ve mekanlarını silip yok ederek kendi “siyasal İslamcı” anlayışını kent mekanına yansıtma girişimidir. Tüm bu güzergâh tek tek ele alındığında Mimarlar Odası’nın kent suçlarıyla mücadele tarihinin bir bölümüne şahitlik ediliyor. Galataport’tan başlayan ve yeni yapılan kültür merkezine kadar çizilen rotadaki yapıların büyük bir kısmında yaşanan evrensel koruma ilkelerine aykırı yıkım ve uygulama süreçleri hepimizin hafızasında yer etmiştir.”
Gazeteci Vecdi Erbay, Sur festivali üzerine yazısında şunları söylüyor: “Sur Kültür Yolu Festivali, önceki vali-kayyımların başaramadığını yeniden deniyor. Şarkıcısıyla, tarihçisiyle, ilahiyatçısıyla, edebiyatçısıyla Sur’a bir darbe daha vurmayı, Diyarbakırlıların Sur hafızasını ebediyen silmeyi amaçlıyor.”
Bakan Nuri Ersoy, Şubat depremlerinin ardından Hatay’ı ziyaret etmiş, “Hatay ve Antakya için bir Kültür Yolu rotası oluşturacağız” demişti: “Rota dahilindeki bütün tescilli yapıları ayağa kaldıracağız. Yeni bir hikâye yazmamız gerekiyor Antakya ve Hatay’a. Bu hikâyenin kültür, gastronomi ve turizm ağırlıklı bir hikâye olması gerekiyor. Hedefimiz bir yıldan kısa sürede buraları ihya etmek, yeniden ayağa kaldırmak.”
Yeni AKM ve Rami Kışlası Kütüphanesi
Cumhuriyet’in İstanbul’daki simge yapılarından Atatürk Kültür Merkezi, Mehmet Nuri Ersoy göreve başladıktan kısa süre sonra, uzun tartışmaların ardından, Ekim 2018’de yıkıldı. Yeni AKM Ekim 2021’de açıldı. Açılış öncesinde açıklamalarda bulunan Ersoy, AKM’nin Beyoğlu Kültür Yolu’nun en gözde duraklarından biri olacağını söyledi: “Beyoğlu Kültür Yolu, 3 yıllık ciddi bir planlama ve uygulama örneği olan çok kapsamlı, çok ayrıntılı bir projedir. Bu proje benzersiz bir marka oluşturma ve iletişim çalışmasıdır. İşte biz bu güzergaha bugünkü açılışla AKM’yi ekliyoruz. Aslında bütün bu eserler kendi başlarına özel bir değer olmakla beraber, biz İstanbul Beyoğlu’nda bir değerler bütünü meydana getirdik. Açılışımızla birlikte ve elbette Beyoğlu Kültür Yolu Festivali ile bu bütün artık vitrine çıkacak; dünya Beyoğlu Kültür Yolu ile tanışacaktır.”
İstanbul’daki tarihi Rami Kışlası, kütüphaneye dönüştürülerek Ocak 2023’te açıldı. AKM ile Ankara’da CSO’nun yeni binasının dünya ölçeğinde mimari eserler olarak yükseldiğini dile getiren Ersoy, “Bugün ise geçmişi 250 yılı aşan bir tarihi yapıya sahip çıkarak hayata geçirdiğimiz bir Millet Bahçesini, bir sanat merkezini, bir ilim kompleksini yani İstanbul Rami Kütüphanesi’ni açıyoruz. Her üç yapı da kendi alanlarında dünyada ilk 10 arasında yer alan yapıtlar” dedi.
ETS Tur ve bakanın otelleri
Mehmet Nuri Ersoy’un milletvekilliğine aday gösterilmesinin nedenleri aranırken, otelleri hakkındaki tartışmalar da gündeme geldi: Ersoy’un sahibi olduğu ETS Tur’un Bodrum-Kissebükü-Adalıyalı Koyu’na yapmak istediği otel büyük tartışma yarattı. Proje mahkeme kararıyla iptal edilmişti.
Ayrıca ETS Tur’un, Ersoy’un bakanlığıyla daha avantajlı hale gelmesi seyahat acentelerinin tepkisini çekmişti. Acenteler, otellerin ETS Tur’a yetki vermek için sıraya girmesi sonucu binlerce seyahat acentasının otel ve tur satışı yapamaz hale geldiğini belirtti.
Sanayi Bakanlığı’nın Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un yöneticisi ve ana hissedarı olduğu Bodrum Türkbükü’ndeki MRA Turizm ve Otel İşletmeciliği A.Ş’nin beş yıldızlı otel projesine 2 milyar 350 milyon lira yatırım teşvik desteği vermesi de çok konuşuldu.
Ersoy, eleştirilere plan bütçe görüşmelerinde yanıt verdi. Yatırım teşviklerinin sokaktan geçen vatandaşa da verildiğini söyleyerek “Başvuran herkese verildiği için herhangi bir yatırımcının hakkı da alınmamış olduğuna göre benim firmamın yatırım için yurt dışını değil de Türkiye’yi seçmesinin nesi yanlış merak ediyorum” diye sordu.
Hasankeyf’e veda, davalı bakanlık
Hasankeyf, 2021’de Ilısu Barajı’nın suları altında kaldı, tarihi eserler yerinden edildi, yaşam alanlarına el koyuldu, çevresindeki tarihi doku harap oldu. Kasım 2021’deki açılış törenine Bakan Ersoy da katıldı. Erdoğan buradaki konuşmasında “Ilısu Barajı, yeminli Türkiye düşmanlarına da kendi ülkesine ve milletine husumetleriyle maruf içimizdeki mankurtlara da verilmiş en güzel cevaptır” dedi.
Şubat 2020’de, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle İzmir Çeşme Kültür ve Turizm Koruma ve Genişleme Bölgesi sınırları belirlendi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 16 bin dekarlık devasa alanı yapılaşmaya açan ‘Çeşme Projesi’ hazırlandı. TMMOB, İzmir Barosu, İzmir Tabipler Odası ve Ege Çevre Platformu gibi bileşenler projeye karşı dava açtı. Danıştay 6. Dairesi, 1 Haziran’da, yürütmeyi durdurma talebini reddetti. İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer, Kültür Bakanı Ersoy’a çağrı yaparak, “Bu projeyi İzmirli istemiyor, İzmir’in kurulları istemiyor. İzmir meslek odaları istemiyor. İzmir’de kimse istemiyor” dedi.
Bakan Ersoy’a göreyse Çeşme Projesi ‘hayati önemde’: “Bizler için çok hayati ve önemli olan bir proje. İzmir’in geleceği için çok önemli bir proje. Klasik siyasi amaçlarla siyasi hedeflerle projenin engellenmeye çalışılmasını hiç doğru bulmuyorum.”
Gündemdeki alanlardan diğeri Antalya’daki Phaselis antik kenti. 1. Derece SİT alanı ve milli park sınırları içindeki alanda bakanlığı ihaleyle verdiği yapı çalışmaları sürüyor. Alan için Danıştay yürütmeyi durdurma kararı vermişti ancak Bakan Nuri Ersoy, nisan ayında inşaat alanında açılış yaptı ve incelemelerde bulundu. Danıştay’ın bugün açıklanan kararına göre bakanlık tarafından verilen ihalelerin de yürütmesi durduruldu.